“Wij hebben de beste kans gemist om de wetgeving te veranderen,” betreurt François Veillerette. Als bestuurslid van Pesticide Action Network Europe, een federatie van verenigingen die campagne voeren tegen landbouwvervuiling, is François één van de voortrekkers in de strijd tegen pesticiden op het continent.

En er is veel werk aan de winkel, want de Europese landbouw heeft nog nooit zoveel pesticiden op haar velden gespoten, ondanks de mooie bedoelingen van haar leiders.

Toch kondigde de Europese Commissie in december 2019 een ecologische revolutie aan, een ‘New Deal’ die de landbouw groen en gezond zou maken. Wat is er gebeurd? Waarom is deze deal nog niet afgesloten?

Bekende gevaren
Het Europees Milieuagentschap, dat verantwoordelijk is voor het verzamelen van gegevens en het ondersteunen van de lidstaten bij het nemen van de beste beslissingen, slaat voortdurend alarm.

“Blootstelling aan pesticiden wordt in verband gebracht met een breed scala aan directe en indirecte effecten op de biodiversiteit, zoals de achteruitgang van populaties van insecten, vogels, vleermuizen, regenwormen, waterplanten, vissen en amfibieën, om er maar een paar te noemen,” zegt Constant Brand, één van de woordvoerders van het agentschap.

Meer dan 75% van de totale biomassa van vliegende insecten is in de afgelopen 30 jaar uitgeroeid, een directe oorzaak van het verlies van 20 miljoen vogels per jaar op het continent. En ook mensen blijven niet gespaard: “Wetenschappelijk bewijs wijst op een verband tussen blootstelling aan pesticiden en een reeks ziekten, waaronder kanker, neurologische aandoeningen, hart- en vaatziekten en reproductieve effecten,” aldus Constant Brand.

Niet minder dan een revolutie

Gelukkig nam de Europese Commissie het gevaar serieus in haar meest ambitieuze plan, gepresenteerd in 2019: de ‘Green New Deal’. Het overkoepelende doel was om tegen 2050 klimaatneutraliteit te bereiken door in alle economische sectoren tegelijk in te grijpen.

Aan de landbouwzijde was de ‘Van-Boer-tot-Bord’-strategie bedoeld om het hele voedselsysteem van de EU tegen 2030 duurzaam te maken. Dit door het aandeel biologische landbouw te verhogen van 8,5% naar 25%, het gebruik van meststoffen met 20% te verminderen, en vooral het gebruik van chemische pesticiden te halveren. Dit laatste doel werd opgenomen in een ontwerp van Europese regelgeving, met een verbod op alle pesticiden in gevoelige gebieden zoals stedelijk groene gebieden en Natura 2000-gebieden.

Tot slot zouden middelen uit het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) de boeren moeten compenseren voor de kosten van de uitvoering van deze regelgeving. Alles leek in gereedheid om ons van pesticiden te bevrijden.

Meer dan een miljoen ongehoorde stemmen

Maar er ging iets mis. Het voorstel van de Commissie werd aangevallen door een meerderheid van de Europarlementariërs, die vreesden voor een daling van de landbouwproductie in een tijd waarin Oekraïne in oorlog was en voedselprijzen stegen. Deze zorgen werden gevoed door studies van het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) en het Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek (JRC) van de Europese Commissie.

Dit standpunt werd niet gedeeld door 6.000 wetenschappers, die benadrukten dat de Van-Boer-tot-Bord-strategie systemisch was en dat een verandering in landbouwpraktijken de concurrentiepositie van Europese boeren zou verbeteren. Ook de bevburgermaatschappij kwam in actie, met een petitie ondertekend door meer dan een miljoen Europese burgers.

Tevergeefs: de tekst werd ontdaan van zijn bindende maatregelen en uiteindelijk verworpen door het Parlement op 21 november 2023. Een eenvoudige tegenslag? Nee: geconfronteerd met boerenprotesten in februari 2024 kondigde de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, aan dat het ontwerp definitief werd ingetrokken. Applaus van de Europese agro-industrie-lobby, die de strijd won… met dank aan een internationale bondgenoot.

De gebruikelijke verdachten

“Het gebeurde niet toevallig,” legt François Veillerette uit. “Dit alles is in Europa georkestreerd door lobby’s van de landbouw- en chemische industrie, maar ook, zoals we onlangs ontdekten, door agentschappen in de Verenigde Staten met banden met Amerikaanse diensten.” In september 2024 onthulde een consortium van internationale onderzoeksjournalisten het lobbywerk van bedrijven met directe connecties met het Amerikaanse ministerie van Landbouw.

Het opzetten van een privé sociaal netwerk om politici, ambtenaren en industrie communicatoren te verbinden, het creëren van argumenten om biologische en andere alternatieve landbouwmethoden in diskrediet te brengen… “Ze hebben alles gedaan om de New Deal te ontmantelen en te saboteren, en ik moet toegeven dat ze enig succes hebben gehad,” betreurt François Veillerette.

En zo staan we weer in 2019, zonder bindende doelstellingen voor de vermindering van pesticiden. Niet verrassend gaat de agro-industrie gewoon door: op 30 september analyseerde de Europese Rekenkamer de maatregelen van de lidstaten in het kader van het GLB voor 2023-2027. Het resultaat: volstrekt onvoldoende om de doelstellingen van de New Deal te halen.

Wat kunnen we nu verwachten van de leiders van Europa? François Veillerette probeert hoopvol te blijven: “De cijfers zijn hardnekkig, en studies over de milieu- en watervervuiling door pesticiden tonen een voortdurende achteruitgang. We hopen dat politici tot inkeer komen en de politieke moed tonen om maatregelen in te voeren die de situatie kunnen omkeren.”

Auteur: Aurélien CULAT