“De Europese Unie exporteert én importeert momenteel grote hoeveelheden rundvlees; dat is toch onzin!” ergert Morgan Ory zich. “We kunnen net zo goed lokaal eten wat we lokaal produceren. Goederenvervoer zorgt voor enorme broeikasgasemissies,” vervolgt de Franse tuinder en algemeen coördinator van Via Campesina. Deze wereldwijde boerenbeweging, met 200 miljoen leden, uit haar zorgen over het handelsakkoord dat de EU onlangs ondertekende met Mercosur. Dit akkoord schaft de meeste douanerechten af op producten uit Argentinië en Brazilië, twee grote landbouwproducenten.

Dit 5-jarige akkoord zou alleen al op landbouwgebied bijna 50 miljoen ton extra CO₂ kunnen veroorzaken. Dat is vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot van een land als Zweden of Portugal!

Afbeelding van Grain.org. EU-Mercosur Vrijhandelsakkoord: Extra klimaatuitstoot door landbouw zal vergelijkbaar zijn met die van grote metropolen. Miljoenen tonnen CO₂ per jaar.

Opnieuw wordt een grens overschreden door het geglobaliseerde landbouwsysteem, waarbij de afstand tussen veld en bord steeds groter wordt. En al die voedselkilometers kosten ons wat: het klimaat, de biodiversiteit én de boeren betalen de prijs.

Geketend aan de winsten van de agro-industrie

“Achter de wereldwijde voedselhandel schuilen landbouwmodellen die zo goedkoop mogelijk moeten produceren om concurrerend te blijven”, legt Morgan Ory uit. “Dit betekent meer monocultuur en meer industriële landbouw, binnen een geglobaliseerde keten. De kippenproductie in Bretagne, de regio waar ik woon, is typerend voor dit model: we importeren transgene soja uit Brazilië en kleine kuikens uit Nederland, die we vetmesten voordat we ze exporteren naar Saoedi-Arabië. Bij elke schakel in de keten proberen agrovoedingsbedrijven de productiekosten te drukken en de lonen van boeren te verlagen.

Het is belangrijk te benadrukken dat het niet het transport zelf is dat het zwaarst weegt in de ecologische balans van een voedselproduct: voedselkilometers zijn verantwoordelijk voor slechts 20% van de koolstofuitstoot. De rest hangt af van de teeltomstandigheden, zoals de uitstoot van tractoren, de productie van meststoffen, ontbossing, methaanemissies van koeien, verpakking, enzovoort.

En juist de voedingsmiddelen die het verst reizen, zijn die in de keten die Morgan Ory beschrijft – de producten die de planeet het meest belasten. Zo is een derde van de actieve stoffen die in pesticiden in Brazilië zijn toegestaan, verboden in de EU. En toch werden residuen van verboden of strikt gereguleerde pesticiden in driekwart van de geïmporteerde appels en meer dan de helft van de rijst en bonen uit dit land aangetroffen!

Veeteelt is daarnaast een van de belangrijkste oorzaken van ontbossing, die met 25% zou toenemen in het Amazonegebied als het EU-Mercosur-handelsverdrag wordt ondertekend – dat komt neer op ongeveer 1 miljoen hectare!

Eerlijke handel? Eerlijk genoeg!

De strijd tegen voedselkilometers is ook een strijd voor het voortbestaan van boeren, die in dit import-exportsysteem tegen elkaar worden uitgespeeld, ten koste van hun missie om de wereld te voeden: “Wat wij verdedigen is een model waarin de rol van boeren in de eerste plaats is om voedsel te produceren voor de omliggende bevolking,” zegt Morgan Ory.

“Brazilië exporteert gigantische hoeveelheden, terwijl er in het land zelf nog steeds honger heerst. De landbouwgrond zou moeten dienen om voedsel te produceren voor de bevolking, niet voor de agro-industrie. Natuurlijk is er niets mis met het importeren van koffie uit Latijns-Amerika of het exporteren van Roquefortkaas. Handel kan juist zo georganiseerd worden dat iedereen de beste producten uit zijn regio deelt, zonder andere markten kapot te maken. Zo profiteren we allemaal van de diversiteit die de wereld te bieden heeft.”

Maar welke middelen kunnen worden ingezet om goedkope voedselimporten te beperken? Marta Messa, secretaris-generaal van Slow Food, heeft haar eigen idee: “Geïmporteerde voedingsproducten moeten voldoen aan dezelfde normen voor veiligheid, ecologische duurzaamheid en dierenwelzijn als producten die binnen de EU worden geproduceerd,” legt ze uit. Haar organisatie, die meer dan 2.000 lokale producentengroepen en activisten in 160 landen verenigt, pleit voor de invoering van ‘spiegelclausules’: “Dit betekent dat als een stof verboden is of als chemische residuen strikt beperkt zijn in voedsel dat binnen de EU wordt geproduceerd, dezelfde regels ook moeten gelden voor geïmporteerde producten. Dit zou de EU in staat stellen eerlijke concurrentie te garanderen en het milieu te beschermen.”

Klaar om onze ‘SKIN’ te redden

Deze beschermingsmaatregelen moeten gepaard gaan met de ontwikkeling van duurzame lokale productie: “Agro-ecologie is geïdentificeerd als een belangrijke katalysator voor de transformatie van voedselsystemen,” zegt Marta Messa. “Door voorrang te geven aan lokale en regionale voedselproductie, stimuleren agro-ecologische systemen directe relaties tussen producenten en consumenten, wat de behoefte aan tussenpersonen en langeafstandstransport vermindert. Dit verbetert ook de transparantie en garandeert eerlijke prijzen voor boeren en betaalbaar, vers, seizoensgebonden voedsel voor consumenten.”

Op dit punt begint Europa niet vanaf nul. Professor Fedele Colantuono van de Universiteit van Foggia, die sinds 2018 de SKIN- en COREnet-programma’s coördineert en wetenschappers uit het hele continent bijeenbrengt, kan dit bevestigen: “We hebben veel Europese spelers geïdentificeerd die betrokken zijn bij korte voedselketens en een reeks goede praktijken verzamelen, waarvan sommige een zeer hoge reproduceerbaarheids index hebben. Dit zijn ‘Succesverhalen’, die nieuwe leermiddelen en inspiratiebronnen zijn geworden voor zowel boeren als beleidsmakers.” Een gereedschapskist waar Europese leiders verstandig gebruik van zouden moeten maken, in plaats van de doos van Pandora te openen met de verwoestende internationale handel.

Auteur: Aurélien Culat