“Sommigen van ons zitten aan het einde van hun latijn, we zien mensen stoppen met produceren!” De stem van Jean-Christophe Richard is een mengeling van woede en verdriet. Als voorzitter van de vakbond Confédération Paysanne in zijn thuisdepartement Loire-Atlantique, in het westen van Frankrijk, fokt Jean-Christophe melkkoeien.

“Sommige producentengroepen, vooral biologische, verkopen momenteel melk onder de productiekosten! Met dit model stevenen we af op een ramp!”

Met een kwart van de Franse koeien- en schapenhouders die onder de armoedegrens leven, is de kwestie van boeren inkomens een terugkerend onderwerp van discussie in heel Europa, met zijn reeks demonstraties, geblokkeerde snelwegen en brandende autobanden. Maar wat zijn de fundamenten van een systeem dat producenten toestaat hun voedsel met verlies te verkopen?

©European Coordination Via Campesina

Pleister op een gebroken systeem

“Naast de stijgende brandstofprijzen zijn de kosten van landbouwmachines in drie jaar tijd met 30% gestegen, en is de prijs van soja in tien jaar verdubbeld“, zegt Jean-Christophe Richard. En ondanks deze stijging van de productiekosten wordt melk niet duurder verkocht aan de boerderijpoort. Een studie van de Fondation pour la Nature et l’Homme (FNH) berekende dat tussen 2001 en 2022 boeren 4% minder ontvingen voor de verkoop van een liter halfvolle melk.

Tegelijkertijd zijn de winsten van de agrovoedingsindustrie op diezelfde liter melk met 64% gestegen! Voor supermarkten is de stijging ronduit schokkend: +188%! Boeren staan zwak in de onderhandelingspositie: “Zuivelbedrijven kopen ook melk uit het buitenland, wat een manier is om ons te dwingen onze prijzen te verlagen,” legt Jean-Christophe Richard uit. Toch hadden Europese producenten vóór 2015 een gegarandeerde verkoopprijs, dankzij quota die zowel overproductie als prijsdalingen voorkwamen: “Het was niet eens zo slecht gereguleerd. In mijn ogen werd de markt juist gedereguleerd om fabrikanten in staat te stellen hun marges te vergroten.”

Op een gedereguleerde wereldmarkt, waar landbouwproducten nauwelijks iets opleveren, is het doel voor boeren simpel: steeds meer produceren om hun inkomen te behouden. Dit is de koers die wordt verdedigd door de grootste landbouwvakbonden, zoals de FNSEA in Frankrijk en COPA op Europees niveau: “Ze willen af van milieunormen, alles wat de productie zou kunnen afremmen,” zegt Jean-Christophe Richard. “De FNSEA plakt pleisters op dit systeem door voortdurend te pleiten voor extra steun onder het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), onmiddellijke hulp wanneer brandstof te duur is of wanneer een virus de veestapel aantast. Want achter hen schuilen de belangen van agrobedrijven in gewasbescherming en landbouwmachines.” De FNH-studie wijst erop: “Zonder overheidssteun, die gemiddeld 84% van hun jaarlijkse inkomen uitmaakt, zouden boeren niet kunnen overleven.”

Oog in oog met de milieuramp

Maar kunnen we altijd maar meer produceren? “Ons productievolume hangt ook af van het klimaat en de gezondheidstoestand van de dieren, en die zijn tegenwoordig zeer variabel,” zegt Jean-Christophe Richard. “In 2022, toen het boven de 40 graden was, hadden we koeien die een miskraam kregen, en dat is een ramp. De milieucrisis ontploft recht in ons gezicht, en wij zijn de eersten die de gevolgen van klimaatverandering ondervinden.” Een dubbele onrechtvaardigheid voor een sector die niet alleen lijdt onder milieuschade, maar ook wordt aangemoedigd om deze te verergeren door de productiviteit op te voeren.

De gesubsidieerde Europese landbouw heeft ook andere slachtoffers: producenten in andere landen die worden gedwongen om onder oneerlijke concurrentievoorwaarden te werken. Alisha Sesum, van de European Coordination Via Campesina, is woedend over het verdrag dat de Europese Unie op het punt staat af te sluiten met Mercosur: “Dit is een politiek akkoord waarin de Commissie bereid is boeren en de voedselvoorziening van haar bevolking als onderhandelingsmiddel te gebruiken, om de zakken te vullen van een handvol individuen aan de top van grote multinationals.“

©European Coordination Via Campesina

Maar boeren willen geen concurrenten van elkaar zijn. Wij willen in solidariteit samenwerken om gezond voedsel op een efficiënte manier te produceren voor onze gemeenschappen, terwijl we een fatsoenlijk inkomen verdienen. Zo’n akkoord zal onhoudbare productiemodellen in plattelandsgebieden aanmoedigen, waardoor nog meer kleine en middelgrote voedselproducenten zullen verdwijnen en naar stedelijke gebieden zullen migreren om daar onder precaire arbeidsomstandigheden te werken. Sluit dit echt aan bij de langetermijnvisie van onze overheden voor het platteland?

Miljoenen boerderijen herplanten

Het is een terechte vraag op een moment waarop het aantal boeren in Europa zowel afneemt als vergrijst. Tussen 2003 en 2016 is het aantal landbouwbedrijven in de EU-27 met 32% gedaald, en volgens de prognoses voor 2040 zou de EU nog eens 6,4 miljoen boerderijen kunnen verliezen! Dit komt grotendeels doordat de helft van alle boeren binnen de komende 10 jaar de pensioengerechtigde leeftijd zal bereiken.

Stéphane Garner

Het ondersteunen van jonge mensen bij het opstarten van een landbouwbedrijf is daarom geïdentificeerd als een prioriteit in het Manifest voor de landbouwtransitie, dat door 14 maatschappelijke organisaties is gericht aan de Europese instellingen om de systemische klimaatcrisis aan te pakken. Om de oprichting van 10 miljoen nieuwe boerderijen mogelijk te maken, dringt het manifest er bij de instellingen op aan om de EU-richtlijn 2019/633 over oneerlijke handelspraktijken in de landbouw- en voedselvoorzieningsketen in de praktijk te brengen. Maar ook om een ambitieus kader te implementeren dat gebiedsgerichte voedselsystemen faciliteert, waarbij minstens 50% van de overheidsopdrachten afkomstig is van lokale kleine en middelgrote landbouwbedrijven. “Dit kader moet ook korte toeleveringsketens stimuleren en lokale en regionale markten versterken in plaats van supermarkten en tussenpersonen,” stelt de tekst.

Het manifest gaat ook in op het gevoelige thema van de wereldhandel: “De EU moet een radicale hervorming van het internationale handelsbeleid voor voedsel ondersteunen, gebaseerd op de principes van voedselsoevereiniteit, sociale en ecologische rechtvaardigheid. Dit begint met een verbod op voedselspeculatie, het geleidelijk uitfaseren van vrijhandelsovereenkomsten en het mogelijk maken voor landen om openbare voedselvoorraden op te bouwen ter voorbereiding op crisistijden,” aldus de tekst. Verder pleit het manifest ervoor dat “de EU internationale mechanismen moet steunen zodat de prijs die aan kleinschalige voedselproducenten wereldwijd wordt betaald, zorgt voor stabiele en fatsoenlijke landbouwinkomens.” Een dergelijk pakket aan maatregelen lijkt voldoende om de trend te keren en boeren weer hoop te geven. Maar zullen onze politici de moed hebben om dit te realiseren?

Auteur: Aurélien Culat