De statistieken zijn grimmig: volgens de Europese Commissie wordt slechts 11% van de landbouwbedrijven geleid door mensen onder de 40 jaar. Het probleem is niet zozeer een gebrek aan interesse van jongere generaties, maar eerder een veelvoud aan toetredingsbarrières: aanzienlijke initiële investeringen, onzekere inkomens, fysiek veeleisend werk en, het belangrijkst, de onbetaalbare kosten van land.

© Sara Lasauca Mora

Deze belemmeringen hebben een onevenredig grote impact op beginnende landbouwers, aangezien ze niet kunnen terugvallen op geërfde grond of uitrusting, waardoor de ongelijkheid in toegang tot landbouw nog groter wordt. De uitdaging is dus nog complexer voor nieuwkomers zonder agrarische erfenis. “De prijs van landbouwgrond is zo duur geworden dat het onbereikbaar is voor jonge boeren,” bevestigt Hervé Paul, burgemeester van Saint-Martin-du-Var, die deze uitdaging perfect illustreert.

Innovatieve benaderingen komen op

In reactie hierop bedenken gebieden creatieve oplossingen. In Frankrijk kopen gemeenten zoals Saint-Martin-du-Var landbouwgrond om nieuwe nederzettingen van boeren mogelijk te maken. “Het doel is om lokale landbouwproductie van hoge kwaliteit te behouden, met producten die typisch zijn voor de culinaire kunst van Nice,” legt Hervé Paul uit, wiens gemeente een miljoen euro investeerde om drie hectare aan te kopen, waardoor verschillende jonge tuinders korte productieketens konden opzetten. 

Dit geval staat niet op zichzelf, volgens Yuna Chiffoleau, een INRAE-onderzoeker die zich vooral bezighoudt met lokale landbouw en landbouw in korte toeleveringsketens: “Op dit moment worden jonge boeren veel vaker geïnstalleerd in korte toeleveringsketens, vooral in tuinbouwbedrijven. Dit betekent een grote verandering in de landbouwpopulatie. Voor degenen die zich heroriënteren op deze circuits, hebben we in veel gevallen aangetoond dat de praktijken veranderen en milieuvriendelijker worden.” 

© Katleen De Coninck

Deze trend is gericht op verschillende ambities: producten aanbieden die afwijken van industriële standaarden, smaak belangrijker vinden dan productiviteit en de impact op het milieu verkleinen. Deze veranderingen weerspiegelen ook de veranderende voorkeuren van de consument, aangezien meer mensen transparantie in de voedselproductie eisen en verantwoordelijkheid voor het milieu voorop stellen.

Soortgelijke bewegingen onderscheiden zich in heel Europa. Italië lanceerde “Land Generation”, een ambitieus programma dat leningen en premies biedt aan boeren onder de 41 jaar, waarbij velen prioriteit geven aan lokale landbouw. 

In Duitsland laten coöperaties zoals Biotop Oberland zien dat gemeenschapslandbouw mogelijk is door lokale productie te combineren met collectieve betrokkenheid. Deze coöperatie werkt op basis van kleine autonome eenheden die verantwoordelijk zijn voor specifieke taken, waaronder tuinieren. Een aanpak die de nadruk legt op lokale, kleinschalige landbouw.

Nederland biedt een ander innovatief model met Land van Ons, een coöperatie die burgers in staat stelt om collectief landbouwgrond te kopen om duurzame landbouw te ontwikkelen en de biodiversiteit te herstellen. Met een laagdrempelig jaarlijks lidmaatschap van €20 krijgen leden een stem in de besluitvorming en kunnen ze boerderijen bezoeken, waardoor echte banden ontstaan tussen boeren en lokale gemeenschappen. In 2022 had Land van Ons 23.000 leden en was het eigenaar van 275 hectare land. Dit initiatief heeft niet alleen het bewustzijn over duurzame landbouw vergroot, maar ook gewone burgers in staat gesteld om een actieve rol te spelen bij het vormgeven van de toekomst van de landbouw.

Landgenoten is een Belgische organisatie die duurzame landbouw ondersteunt door landbouwgrond aan te kopen en deze betaalbaar en toegankelijk te maken voor biologische boeren. Ze werken met een coöperatief model waarin burgers, bedrijven en organisaties kunnen investeren. Hierdoor helpt Landgenoten jonge boeren om de toegang tot landbouwgrond te krijgen en bij te dragen aan een duurzame en lokale voedselproductie. Het doel is om landbouwgrond veilig te stellen voor de toekomst en duurzame landbouwpraktijken te bevorderen.

© Sara Lasauca Mora

De Korte Keten: de weg naar de toekomst

Er is een culturele transformatie aan de gang. Nieuwe boeren vinden hun beroep opnieuw uit en maken het economisch levensvatbaar, ecologisch verantwoord en sociaal aantrekkelijk. Deze lokale initiatieven bewijzen dat een alternatief landbouwmodel mogelijk is: dichter bij de consument, met meer respect voor het grondgebied en de boeren.

© Stéphane Garner

In Frankrijk helpen regelgevende instrumenten zoals ‘les projets alimentaires territoriaux’ (PAT, territoriale voedselprojecten) om dergelijke initiatieven te veralgemenen. Er zijn al meer dan 400 ondertekenaars, die verschillende actoren van het lokale voedselsysteem samenbrengen, waaronder lokale overheden, scholen, producenten, verwerkers en consumenten. Deze aanpak heeft geleid tot ambitieuze projecten, zoals rond de metropool Bordeaux, waar verschillende gemeenten nu jonge boeren ondersteunen, vooral degenen die tuinbouwactiviteiten willen opzetten.

© Stéphane Garner

Tussen 2010 en 2020 zullen er in de Europese Unie meer dan 3 miljoen landbouwactiviteiten verdwijnen, wat leidt tot een toenemende concentratie van landbouwactiviteiten. Deze trend moet dringend worden omgebogen. Kleine structuren, lokale landbouw en jonge boeren maken deel uit van de oplossing.

Thibaut Schepman