Het bewijs is overweldigend: insectenpopulaties nemen wereldwijd — en ook in Europa — in rap tempo af. De belangrijkste oorzaken zijn de intensieve landbouw en het grootschalige gebruik van pesticiden, die hele kolonies uitroeien. De impact is ernstig: zelfs ons voedselsysteem komt hierdoor in gevaar.

Ondanks de wijdverspreide onverschilligheid blijven wetenschappelijke studies zich opstapelen die wijzen op een dramatische afname van insectenpopulaties, zowel in Europa als daarbuiten.

Tussen 2004 en 2022 namen honderden Britse automobilisten deel aan een citizen science-project door een klein scherm naast hun nummerplaat te installeren om insecteninslagen te tellen.

Uit deze studie, onder leiding van professor Laurence Ball en uitgevoerd door Kent Wildlife Trust en Buglife, blijkt dat het aantal inslagen in die periode met maar liefst 63,7% is gedaald.

Foto van Bugs Matter

Een vergelijkbare observatie werd gedaan in Denemarken, waar bioloog Anders Møller tussen 1997 en 2017 een afname van 80% in insectenbotsingen registreerde. Zijn analyse, gepubliceerd in 2019 in Ecology and Evolution, bevestigt zo de alarmerende trend.

Ook in het dagelijks leven merken we de leegloop: vuurvliegjes zijn ’s zomers vrijwel verdwenen uit onze nachtelijke wandelingen. En zwermen kevers, ooit massaal zichtbaar tijdens hun uitbroedmomenten, zijn er nauwelijks nog.

Ook elders in Europa stapelen de bewijzen zich op. Een van de bekendste studies komt uit Duitsland en werd uitgevoerd door bioloog Caspar Hallmann. De resultaten, gepubliceerd in PLOS ONE, tonen een gemiddelde daling van maar liefst 76% in de biomassa van vliegende insecten tussen 1989 en 2016.

Deze baanbrekende studie was de eerste in een reeks die de dramatische achteruitgang van ongewervelde dieren in landbouwgebieden aan het licht bracht — en dat op verontrustende schaal.

Voorbeelden van het gebruik van een Malaiseval in beschermde gebieden in West-Duitsland, in habitatgroepen 1 (A) en 2 (B), PLos One journal. Een Malaiseval is een passief verzamelhulpmiddel dat wordt gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek, met name om biodiversiteitsinventarisaties uit te voeren.

Systemische achteruitgang in Europa

De achteruitgang van insecten blijkt systemisch in Europa. In Frankrijk verzamelen wetenschappers sinds het midden van de jaren negentig gegevens in het werkplaatsgebied Plaine & Val-de-Sèvres, een 450 km² grote vlakte waar de relatie tussen landbouwpraktijken en ecosystemen wordt onderzocht door CNRS, INRAE en de Universiteit van La Rochelle.

Daar ligt de focus op loopkevers zoals Poecilus cupreus, een soort die zich vooral op de grond voortbeweegt — in tegenstelling tot de vliegende insecten in de Duitse studie.

“Ook bij carabiden zien we een vergelijkbare daling: zo’n 75 tot 80% in 25 jaar,” zegt bioloog Vincent Bretagnolle (CNRS). “De meest voorkomende soort, Poecilus cupreus, is in het Atelier-gebied met 75% in aantal afgenomen.”

Carabes Poecilus cupreus

Insecten, de hoeksteen van ons voedselsysteem 

Als insecten verdwijnen, dreigt ook ons voortbestaan. Onze landbouwproductie en voedselvoorziening zijn sterk afhankelijk van hen. Door hun rol in de bestuiving van planten zijn insecten onmisbare schakels in de menselijke voedselketen.

De Britse bioloog Dave Goulson, expert in onder meer bijen en vlinders, stelt het scherp in zijn boek Silent Earth – Preventing the Extinction of Insects: “We kunnen gewoon niet zonder ze.” Een wereld zonder insecten zou volgens hem simpelweg onleefbaar zijn voor de mens.

2 foto’s gepubliceerd bij Whole Foods Market, de tempel van biologische en lokale consumptie in de Verenigde Staten. Boven, de publicaties van vandaag; onder, die van morgen als de bijen zouden verdwijnen.

Bestuivers spelen een cruciale rol in de overdracht van stuifmeel tussen bloeiende planten. Daarmee zijn ze onmisbaar voor onze voedselproductie en het levensonderhoud van mensen wereldwijd.

Naar schatting is 60 tot 80% van de gecultiveerde plantensoorten, al is het soms gedeeltelijk afhankelijk van bestuivers voor de vorming van zaden en vruchten. Dit vertegenwoordigt zo’n 35% van de wereldwijde voedselproductie. Bestuiving is dan ook een ecosysteemdienst van onschatbare waarde.

Maar ook andere insectenfamilies leveren essentieel werk. Ze breken organisch materiaal af; van bladeren en hout tot dierlijke uitwerpselen en kadavers. Zo recycleren ze voedingsstoffen en maken die opnieuw beschikbaar voor planten. Een stille, maar onmisbare motor in onze voedselkringloop.

Vooral intensieve landbouw en landbouwchemicaliën zijn hier debet aan

Hoewel insecten soms een plaag kunnen vormen en oogsten kunnen beperken, vooral in de akkerbouw, hoeft dit niet automatisch te leiden tot chemische bestrijding. Hun aantallen kunnen ecologisch gereguleerd worden, bijvoorbeeld via natuurlijke vijanden zoals spinnen of roofinsecten. Dit vereist wel doordachte landbouwpraktijken en een landschap dat biodiversiteit ondersteunt.

Toch kiest de landbouwsector al decennialang voor grootschalig chemisch ingrijpen. En daarin schuilt het grote probleem. “Hoewel er nog weinig exacte cijfers zijn, zijn wetenschappers het erover eens dat de massale afname van insecten sterk samenhangt met het gebruik van pesticiden. Vooral herbiciden, die spontane flora vernietigen; een essentiële voedselbron voor insecten,” legt Vincent Bretagnolle uit.

Al in 1962 trok de Amerikaanse bioloog en ecoloog Rachel Carson aan de alarmbel. In haar baanbrekende boek Silent Spring waarschuwde ze voor de kwetsbaarheid van het leven en de impact van pesticiden op de natuurlijke wereld. Zestig jaar later zijn haar woorden nog even urgent. “De mens maakt deel uit van de natuur,” schreef ze, “en zijn oorlog tegen de natuur is onvermijdelijk een oorlog tegen zichzelf.”

De tijd dringt, maar insectenpopulaties kunnen zich nog herstellen. Het is nog niet te laat, want de oplossingen liggen binnen handbereik.

“De natuur is veerkrachtig, mits we de druk verminderen. Behalve bij onomkeerbare verdwijning. Dan pas kunnen ecosystemen weer gaan functioneren. Maar hoe langer we wachten, hoe steiler de klim wordt,” waarschuwt Vincent Bretagnolle.

Hij benadrukt dat we dringend het massale gebruik van pesticiden moeten terugdringen, permanente graslanden moeten beschermen en een einde moeten maken aan de kunstmatige verstening van onze landschappen.

Niets nieuws onder de zon, en toch gebeurt er te weinig.

Auteur : Jill Cousin

Foto: Honingproducent in Spanje (Miel Benaigues) installeert bijenkorven.