Vergelijkingen gaan niet op. Noch wil ik de geschiedenis van de laatste 50 jaar korte keten (of langer?) in Vlaanderen herschrijven. CSA-Boeren en de Voedselteams verdienen alle eer als pioniers in die beweging. Maar ook de honderden Producenten met hoevewinkels en dito automaten, net als zij die nog steeds op het veld én op de markt gaan staan. Meer recent gezien, durf ik stellen dat we met 5 jaar Boeren & Buren een belangrijke rol hebben gespeeld in het project om ook in Vlaanderen een versnelling hoger te schakelen met de korte keten. Ik zie veel mogelijkheden voor die korte keten en het samen uitbreken uit de niche, zeker gezien het nu al historische 2020.

Rommelen in de marge.

Toch bekroop dat gevoel me soms, wanneer ik verwikkeld geraakte in ideologische moddergevechten tussen actoren in het wereldje van de korte keten, soms concullega’s en gelukkig vooral enkel de eerste jaren. De ene zet ons weg in het hoekje van de wereldverbeteraars, voor de andere gaan we nooit ver genoeg in onze idealen versus de manier waarop het netwerk is opgezet. Ter perspectief: in 2019, verkocht het Europese netwerk van Boeren & Buren bijna 53 miljoen euro aan lokale producten. Dat is minder dan de jaaromzet van één hypermarkt. Eén van die mega-winkels.

Toch wordt de organisatie dikwijls afgerekend op haar financieringsmodel. Boeren & Buren is een sociale onderneming, een social-for-profit. Dat wil zeggen dat ze sociale en ecologische impact nastreeft én tegelijkertijd ook winst. We hopen de organisatie en haar missie verder te kunnen uitbouwen door zelfvoorzienend te worden met de inkomsten die ze zelf gaat genereren. ‘Hopen’, omdat we als start-up momenteel nog niet break-even zijn. Er zitten miljoenen euros in dit project, en ja, die moeten ook worden terugbetaald. We zijn een organisatie die de wereld van e-commerce, tech start-ups én de korte keten verzoent. Uiteraard, ook die hybride organisatievorm kent zijn uitdagingen. De nodige checks-and-balances inbouwen is niet alleen een verplichting in het kader van de B-Corp en ESS-erkenningen. Vigilant blijven en zorgen dat de organisatie zichzelf niet voorbij loopt wanneer het zover is, daar zorgt het netwerk heus wel voor.

Joost Dessein, biedt een verzoenende en pragmatische boodschap in het voedseldebat voor wanneer partijen dezelfde doelstellingen hebben maar de strategie verschilt. Daar voeg ik dan meteen ook een oproep bij om te stoppen met bekvechten in de marge, soms zelfs binnen in dezelfde organisatie of netwerk. Samenwerkingen opzetten, waarin zowel de doelstellingen als de incentives goed uitgelijnd zijn tussen verschillende partners, is helemaal niet evident. Maar daarom is het niet minder broodnodig om als actoren in de korte keten aan dezelfde kar te trekken: gemeenschappelijke belangen verdedigen bij lokale tot nationale overheden, gedeelde communicatie en sensibiliseringscampagnes opzetten om de korte keten te mainstreamen, een antwoord bieden op de farmer- en localwashing van de groothandel.

Localwashing levert soms tragikomische taferelen op in de supermarkt.

Veerkracht.

De capaciteit om na een externe schok (cfr. oorlog, droogte, gezondheidscrisis…) relatief snel een nieuw evenwicht te vinden. Lokale voedselvoorziening, de korte keten en nu ook het netwerk van Boeren & Buren bewijzen dan keer op keer hoe essentieel en veerkrachtig ze wel zijn. Onlangs nog, in maart en april, slaagde het netwerk er in om op enkele dagen tijd 3 tot 4 keer meer bestellingen te verwerken.

Geert Iserbyt van Landwijzer over veerkracht, “We zijn het in de agro-ecologische, biologische en biodynamische landbouw gewend om een ziekte, een plaag, een (on)kruid of gelijk welke andere verstoring van een evenwicht niet louter te beschouwen als een te bestrijden fenomeen. We weten dat ze steeds het signaal zijn van een onderliggend onevenwicht in het systeem en dat symptoombestrijding hoogstens een ultiem redmiddel kan zijn, maar nooit een structurele oplossing. We weten dat duurzaamheid gebouwd is op lokale kringlopen, samenhang, veerkracht, (bio)diversiteit, faire verhoudingen, wederkerigheid en ga zo maar door.”

Die interconnectie die Geert beschrijft, komt ook sterk naar voor in de korte keten. De Boer is weer meer in contact met de stad in de omgeving. De ambachtelijke verwerker vindt een dankbare community om nieuwe recepten te testen. Tegenslagen kunnen beter collectief opgevangen worden, want Boeren kennen hun klanten weer en staan in contact met elkaar en al die trekkers van lokale voedselnetwerken zoals de Buurderijen. Die diversiteit en samenhang zijn iets om te koesteren.

Handig en snel je bestelling afhalen #opdeBuurderij in één beeld. Binnen handbereik met je smartphone en persoonlijk bezorgd door de Producent.

Logistieke oplossingen dicteren de toekomst.

Op een waarde-gedreven manier een korte keten voedselvoorziening opzetten met logistieke oplossingen die efficiënt zijn. En toch niet in de val van de groothandel en retailers trappen met hun neiging tot centralisatie, schaalvergroting en machtsconcentratie. Kan dat?

Het is in ieder geval verdomd moeilijk om vraag en aanbod zo te verzoenen. Om de niche te bedienen met producten recht van bij de boer, die niche te vergroten of beter nog uit te breken, en in eenzelfde adem te vermijden dat de logistieke kost deze rechtstreekse verkoop tout court onhoudbaar maakt. We zagen dat De Fermetisten in 2016 en Beedrop in 2019, noodgedwongen de boeken sloten na het eerste opstartjaar. In 2016 trekt GoodEggs zich terug uit Duitsland en gaat Farmdrop failliet in de UK. Het netwerk van Boeren & Buren kreeg niet voldoende tractie in Denemarken en de UK. Rechtstreex die na uitbreiding noodgedwongen terug plooit van 3 steden naar de originele metropool Rotterdam. Het zijn allemaal duidelijke voorbeelden van hoe moeilijk het is korte keten idealen, logistieke kosten en een financieel duurzaam model te combineren.

Klant is koning. Of die klant die meer bewust én frequenter gaat kiezen voor de korte keten, bepaalt in ieder geval voor een groot stuk hoe haalbaar het is om dit soort nieuwe voedselsystemen uit te bouwen, zo blijkt. Een divers en tegelijkertijd coherent aanbod kunnen aanbieden, die producten via verschillende kanalen op uitgebreide tijdstippen bij de “Buren” krijgen en steeds helderder communiceren, zijn alvast van cruciaal belang om je value proposition toegankelijker en handiger te maken voor een breed publiek.

“Produceren, verdelen, consumeren: we moeten alles heruitvinden”, lees je al jaren op onze website. “Onze missie is om iedereen de tools te geven om mee te bouwen aan een eerlijk voedselsysteem.” Dat doen we met innovatieve verdienmodellen, een state-of-the-art web platform en logistieke samenwerkingen. Die logistieke oplossingen die nog verder moeten worden uitgewerkt, zijn in principe gedecentraliseerd, collaboratief en steeds groener.

Ze gaan in ieder geval cruciaal zijn voor de toekomst van het netwerk en van de korte keten. Bovendien bepaalt volgens Carolyn Steel de manier waarop we voedsel de stad inbrengen mee hoe we onze steden vormgeven en hoe onze leefwereld er gaat uitzien. Graag een stad die vol Hello-niet-zo-Fresh busjes uit Nederland rijdt? Dat moeten we toch beter kunnen.

Op de Buurderij staat ontmoeting met je Boeren centraal. Gezelligheid troef!

Het beheer van ons voedsel.

Steel is ook voorstander van het idee om voedsel en landgebruik te gaan beschouwen als een gemeengoed of commons. Dat zou alvast een heel andere kijk op food governance geven. Hoe dan ook, steden en lokale overheden, zien dat dit thema (vooral) werkbaar is op hun niveau. Zij ondertekenen massaal het Milan Urban Food Policy Pact en schrijven aan een vooruitstrevend en holistisch voedselbeleid, bijvoorbeeld in Amsterdam of Parijs. Het logistieke luik wordt morgen een belangrijk onderwerp in het lokale voedselbeleid van Brussel. Antwerpen beent bij met een voedselraad die 1 jaar wordt. In Gent en Leuven worden belangrijke stappen gezet met een B2B stadsdistributie platform, dat straks — als logistiek dienstverlener? — progressief meer en meer voedselstromen kan gaan combineren. Volgens Steel, was het een historische fout toen met de komst van de stoomtrein in Londen ook de voedseldistributie in de stad door de politiek uit handen werd gegeven aan de vrije markt. Zien ook deze overheden dat in?

De “wet van het badschuim”.

Stijgt de ene, dan gaan we allemaal omhoog. Met die vuistregel van een Peruaanse ex-collega, ging ik aan de slag met de uitbouw van het netwerk van Buurderijen. Gezien we streven naar een radicaal anders voedselsysteem, weg van het gangbare model van groothandel en anonieme supermarkten, zijn alle korte ketenmodellen bevriend. Ook van onderlinge concurrentie tussen Buurderijen is in die zin geen sprake.

Met elke Buurderij opening worden we sterker als netwerk, met nieuwe producenten en energie, meer zichtbaarheid, bekendheid en erkenning. En, vooral, meer opties voor de (potentiële) klant om bewust te kopen in zijn of haar buurt. 700 actieve producenten, 110 Buurderijen, al meer dan 2800 ‘Bijeenkomsten’ (verkopen) en 140.000 bestellingen in 2020 alleen. In het begin zag niet iedereen ons graag komen, maar ik denk dat ik mag stellen dat we inmiddels een vaste waarde zijn geworden in het Belgische korte ketenlandschap.

Dit is enkel en alleen gelukt op zo’n korte tijd dankzij het gedecentraliseerde en sterk lokaal verankerde Buurderij-model. Met de Buurderij-Verantwoordelijke telkens als motor van dit lokale voedselnetwerk, deze nieuwe sociale samenhang rond voedsel in je buurt. Ze zijn van divers pluimage, die korte keten helden, “de BV’s” zoals we ze noemen. Maar ze bouwen allemaal geëngageerd én sociaal ondernemend mee aan het project van beter eten, eerlijk eten. Daarin zit de échte innovatie van Boeren & Buren, in die kracht van het netwerk.

Ga naar deel 2, over de kracht van je vork.

Ga naar deel 3, over techno-tovenaars en agro-ecologische profeten.